Η εσωτερική θηλυκή πλευρά ενός άντρα. 

 

Η Anima είναι ταυτόχρονα ένα προσωπικό σύμπλεγμα και μια αρχετυπική εικόνα της γυναίκας στην αρσενική ψυχή. Είναι ένας ασυνείδητος παράγοντας που ενσαρκώνεται εκ νέου σε κάθε αρσενικό παιδί και είναι υπεύθυνος για τον μηχανισμό της προβολής. Ταυτισμένη αρχικά με το πρόσωπο της μητέρας, η Anima αργότερα παρουσιάζεται όχι μόνο σε άλλες γυναίκες αλλά και ως μια επίμονη επιρροή στη ζωή ενός άντρα.

“Η Anima είναι το αρχέτυπο της ίδιας της ζωής.” [«Archetypes of the Collective Unconscious «, CW 9i, παρ. 66.]

“Υπάρχει [στον άντρα] μια εικόνα όχι μόνο της μητέρας αλλά της κόρης, της αδελφής, της αγαπημένης, της ουράνιας θεάς και της χθόνιας Baubo. Κάθε μητέρα και κάθε αγαπημένη αναγκάζεται να γίνει ο φορέας και η ενσάρκωση αυτής της πανταχού παρούσας και αιώνιας εικόνας, που αντιστοιχεί στην βαθύτερη πραγματικότητα του άντρα. Ανήκει σε αυτόν, αυτή η επικίνδυνη εικόνα της Γυναίκας. Αντιπροσωπεύει την αφοσίωση, που προς το συμφέρον της ζωής, πρέπει μερικές φορές να αποφύγει. Αυτή είναι η πολύ αναγκαία αποζημίωση για τους κινδύνους, τους αγώνες, τις θυσίες που τελειώνουν με απογοήτευση. Αυτή είναι η παρηγοριά για όλη την πικρία της ζωής. Και ταυτόχρονα, είναι η μεγάλη θαυματοποιός, η πλανεύτρα, που τον τραβάει στην ζωή με τα ξόρκια της – και όχι μόνο σε λογικές και χρήσιμες πτυχές της ζωής, αλλά και σε τρομακτικά παράδοξα και αμφιθυμίες, όπου το καλό και το κακό, η επιτυχία και η καταστροφή , η ελπίδα και η απελπισία αντισταθμίζουν το ένα το άλλο. Επειδή αυτή είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος του, απαιτεί από τον άντρα το καλύτερο στοιχείο του, και αν το έχει μέσα του, αυτή θα το λάβει.” [Syzygy: Anima and Animus, CW 9ii, παρ. 24]

Η Anima προσωποποιείται στα όνειρα από εικόνες γυναικών που κυμαίνονται από πλανεύτρες μέχρι πνευματικούς οδηγούς. Συνδέεται με την αρχή του Έρωτα, επομένως η ανάπτυξη της Anima στον άντρα αντανακλάται στο πώς σχετίζεται με τις γυναίκες. Μέσα στην ψυχή του, η Anima λειτουργεί ως κίνητρο, επηρεάζοντας τις ιδέες του, τη συμπεριφορά και τα συναισθήματά του.

“Η Anima δεν είναι μια δύναμη που κινητοποιεί με τη δογματική έννοια, δεν είναι μια Anima rationalis, το οποίο είναι μια φιλοσοφική αντίληψη, αλλά ένα φυσικό αρχέτυπο που συνοψίζει ικανοποιητικά όλες τις δηλώσεις του ασυνείδητου, του πρωτόγονου πνεύματος, της ιστορίας της γλώσσας και της θρησκείας. . . . Είναι πάντοτε το στοιχείο[στον άντρα] a priori στις διαθέσεις, τις αντιδράσεις, τις παρορμήσεις και ο, τιδήποτε άλλο είναι αυθόρμητο στην ψυχική ζωή.” [Archetypes of the Collective Unconscious, CW 9i, παρ. 57.]

“Η Anima. . . . εντείνει, υπερβάλλει, πλαστογραφεί και μυθοποιεί όλες τις συναισθηματικές σχέσεις με το έργο του και με άλλους ανθρώπους και των δύο φύλων. Οι φαντασιώσεις και οι περιπλοκές που προκύπτουν είναι όλες έργο της. Όταν η Anima είναι έντονα συγκροτημένη στο ασυνείδητο (constellated), διαβρώνει το χαρακτήρα του άντρα και τον κάνει υπερευαίσθητο, ευερέθιστο, με κακή διάθεση, ζηλότυπο, ματαιόδοξο και μη προσαρμοσμένο.” [«Concerning the Archetypes and the Anima Concept « [ibid., Par. 144.]

Ως εσωτερική προσωπικότητα, η Anima είναι συμπληρωματική της Persona και βρίσκεται σε μια αντισταθμιστική σχέση με αυτή.

“Η Persona, η ιδανική εικόνα ενός άντρα, αντισταθμίζεται προς τα μέσα από τη γυναικεία αδυναμία και, όταν το άτομο παρουσιάζει προς τα έξω τον «ισχυρό άντρα», μεταμορφώνεται εσωτερικά σε μια γυναίκα, δηλαδή στην Anima, γιατί είναι η Anima που αντιδρά στην Persona. Επειδή όμως ο εσωτερικός κόσμος είναι σκοτεινός και αόρατος. . . και επειδή ο άντρας είναι λιγότερο ικανός να συλλάβει τις αδυναμίες του όσο περισσότερο ταυτίζεται με την Persona, το συμπλήρωμα της Persona, η Anima, παραμένει εντελώς στο σκοτάδι και ταυτόχρονα προβάλλεται, έτσι ώστε ο ήρωάς μας να καταλήγει να εξουσιάζεται από τη σύζυγό του.” [«Anima and Animus», CW 7, par. 309.]

Γι αυτό και ο χαρακτήρας της Anima μπορεί γενικά να συναχθεί από αυτόν της Persona. Όλα αυτά που απουσιάζουν από την εξωτερική εμφάνιση θα βρεθούν στον εσωτερικό κόσμο.

“Ο άντρας- τύραννος που βασανίζεται από κακά όνειρα, ζοφερές προφητείες και εσωτερικούς φόβους είναι μια τυπική φιγούρα. Εξωτερικά αμείλικτος, σκληρός και απρόσιτος, βυθίζεται προς τα μέσα σε κάθε Σκιά, είναι στο έλεος κάθε διάθεσης, σαν να ήταν ο πιο αδύνατος και πιο ευαίσθητος από τους ανθρώπους. Έτσι, η άνιμα του περιέχει όλες εκείνες τις απαράδεκτες ανθρώπινες ιδιότητες που η Persona του στερείται. Αν η Persona είναι διανοητική, η Anima θα είναι σίγουρα συναισθηματική.” [Definitions , CW 6, par. 804.]

Ομοίως, όταν ένας άνθρωπος ταυτίζεται με την Persona του, στην πραγματικότητα κατέχεται από την Anima, με συμπτώματα που συνοδεύουν την παρουσία της.

“Η ταύτιση με την Persona οδηγεί αυτομάτως σε μια ασυνείδητη ταύτιση με την Anima γιατί, όταν το Εγώ δεν έχει διαφοροποιηθεί από την Persona, δεν μπορεί να έχει συνειδητές σχέσεις με τις ασυνείδητες διαδικασίες. Κατά συνέπεια το ίδιο το Εγώ είναι αυτές οι διαδικασίες, είναι ταυτόσημο με αυτές. Όποιος είναι ο ίδιος ο εξωτερικός του ρόλος, θα υποκύψει αναπόφευκτα στις εσωτερικές διαδικασίες. Είτε θα προκαλέσει ματαιώσεις στον εξωτερικό του ρόλο εξ αιτίας της απόλυτης εσωτερικής αναγκαιότητας, είτε θα τον μειώσει σε παραλογισμό, με μια διαδικασία εναντιοδρομίας. Ο τρόπος του δε μπορεί πλέον να λειτουργήσει, και η ζωή του οδηγείται από το ένα αδιέξοδο στο άλλο. Επιπλέον, η Anima αναπόφευκτα προβάλλεται σε ένα πραγματικό αντικείμενο, με το οποίο έρχεται σε μια σχέση σχεδόν ολοκληρωτικής εξάρτησης[Ibid., Par. 807.]

Ο Γιούνγκ διακρίνει τέσσερα γενικά στάδια της Anima, ανάλογα με τα επίπεδα της λατρείας του Έρωτα που περιγράφονται στην ύστερη κλασσική περίοδο. Τους προσωποποίησε ως Εύα, Ελένη, Μαρία και Σοφία. [«The Psychology of the Transference, CW 16, παρ. 361.]

Στο πρώτο στάδιο, που κυριαρχεί η εικόνα της Εύας, η Anima δεν διακρίνεται από την φυσική μητέρα. Ο άντρας δεν μπορεί να λειτουργήσει καλά χωρίς στενή σχέση με μια γυναίκα. Στο δεύτερο στάδιο, προσωποποιημένο στην ιστορική φιγούρα της Ελένης της Τροίας, η Anima είναι μια συλλογική και ιδανική σεξουαλική εικόνα («Όλα είναι ανάξια, όλα που δεν είναι η Ελένη» – Marlowe). Το τρίτο στάδιο, η Μαρία, εκδηλώνεται με θρησκευτικά συναισθήματα και ικανότητα για διαρκείς σχέσεις. Στο τέταρτο στάδιο, όπως η Σοφία (που ονομάζεται Σοφία στη Βίβλο), η Anima ενός άντρα λειτουργεί ως οδηγός στην εσωτερική ζωή, μεσολαβώντας στη συνειδητοποίηση του περιεχομένου του ασυνείδητου. Συνεργάζεται στην αναζήτηση του νοήματος και είναι η δημιουργική μούσα στη ζωή ενός καλλιτέχνη.

Στην ιδανική περίπτωση, η Anima ενός άντρα προχωρά φυσικά μέσα από αυτά τα στάδια καθώς μεγαλώνει. Στην πραγματικότητα, ως αρχετυπική δύναμη ζωής, η Anima εκδηλώνεται σε οποιαδήποτε μορφή ή σχήμα είναι απαραίτητα για να αντισταθμίσουν την κυρίαρχη συνειδητή κατάσταση.

Όσο η Anima είναι ασυνείδητη, ό, τι αντιπροσωπεύει προβάλλεται. Συχνά, λόγω της αρχικά στενής σύνδεσης μεταξύ της Anima και της προστατευτικής μητρικής imago, αυτή η προβολή πέφτει στη σύντροφο, με προβλέψιμα αποτελέσματα.

“Το ιδανικό του γάμου (για τον άντρα) είναι τόσο «τακτοποιημένο» έτσι ώστε η σύζυγός του αναγκάζεται να αναλάβει το μαγικό ρόλο της μητέρας. Κάτω από τον μανδύα του ιδανικά αποκλειστικού γάμου αναζητεί πραγματικά την προστασία της μητέρας του και έτσι πέφτει στα δίχτυα των κτητικών παρορμήσεων της γυναίκας του. Ο φόβος του για τη σκοτεινή και χωρίς μέτρο δύναμη του ασυνείδητου δίνει στη σύζυγό του μια παράδοξη εξουσία πάνω του και δημιουργεί μια πολύ επικίνδυνη εγγύτητα, έτσι ώστε ο γάμος είναι μόνιμα στο χείλος της έκρηξης από την εσωτερική ένταση.” [Anima and Animus, CW 7, par. 316.]

Ανεξάρτητα από το που βρίσκεται ένας άντρας από την άποψη της ψυχολογικής ανάπτυξης, είναι πάντα επιρρεπής στο να βλέπει πτυχές της Anima, της ψυχής του, σε μια πραγματική γυναίκα. Το ίδιο ισχύει και για τον Animus. Οι προσωπικές τους πτυχές μπορούν να ενσωματωθούν και να κατανοηθεί η σημασία τους, αλλά η βασική τους φύση δεν μπορεί να εξαντληθεί.

“Αν και οι επιδράσεις της Anima και του Animus μπορούν να γίνουν συνειδητές, είναι παράγοντες που ξεπερνούν τη συνείδηση και βρίσκονται πέρα από την αντίληψη και τη βούληση. Ως εκ τούτου, παραμένουν αυτόνομοι παρά την ενσωμάτωση του περιεχομένου τους και για το λόγο αυτό θα πρέπει να λαμβάνονται διαρκώς υπόψη μας.” [The Syzygy: Anima and Animus, «CW 9ii, παρ. 40.]

Η ψυχολογική προτεραιότητα στο πρώτο μισό της ζωής ενός άνδρα είναι να απελευθερωθεί από την σαγήνη της Anima της μητέρας. Στη μεταγενέστερη ζωή, η έλλειψη συνειδητής σχέσης με την Anima σχετίζεται με συμπτώματα που είναι χαρακτηριστικά μιας «απώλειας της ψυχής».

“Οι νεότεροι. . . μπορούν να αντέξουν ακόμα και τη συνολική απώλεια της Anima χωρίς τραυματισμό. Το σημαντικό πράγμα σε αυτό το στάδιο είναι για έναν άνδρα να είναι άνδρας. . . . Από το μισό της ζωής και μετά όμως, μόνιμη απώλεια της Anima σημαίνει εκμηδένιση της ζωτικότητας, της ευελιξίας και της ανθρωπιάς. Το αποτέλεσμα είναι, κατά κανόνα, η πρόωρη αυστηρότητα, βαρβαρότητα, η στερεότυπη συμπεριφορά, ο φανατισμός, η επιμονή, η σχολαστικότητα, ή αλλιώς η παραίτηση, η κούραση, η απελπισία, η ανευθυνότητα και τέλος μια παιδική ευερεθιστότητα με τάση προς το αλκοόλ.” [Concerning the Archetypes and the Anima Concept, CW 9i, par. 146f.]

Ένας τρόπος για έναν άνδρα να εξοικειωθεί με τη φύση της Anima του είναι μέσω της μεθόδου της ενεργητικής φαντασίας. Αυτό γίνεται με την προσωποποίησή της ως αυτόνομη προσωπικότητα, τις ερωτήσεις προς αυτήν και την δεκτικότητα στις απαντήσεις της.

“Το εννοώ ως μια πραγματική τεχνική. . . . Η τέχνη της είναι μόνο να επιτρέψει στην αόρατη σύντροφό μας να ακουστεί, να βάλει στιγμιαία την εκφραστικότητα μας στη διάθεσή της, χωρίς να μας ξενίσει που χρειάστηκε να παίξουμε ένα τόσο προφανώς γελοίο παιχνίδι με τον εαυτό μας ή να αμφιβάλλουμε για την πραγματικότητα της φωνής του συνομιλητή μας.” [«Anima and Animus», CW 7, pars. 323f.]

Ο Jung υπονόησε πως αν η συνάντηση με τη Σκιά είναι το «έργο ενός μαθητευόμενου» στην ανάπτυξη ενός άνδρα, τότε η συμφιλίωση με την Anima είναι το «αριστούργημα ενός δασκάλου» (Εννοεί όπως στη ζωγραφική της Αναγέννησης, στμ). [«Archetypes of the Collective Unconscious», CW 9i, par. 61.]

Ο στόχος είναι η μετατροπή της από έναν ενοχλητικό αντίπαλο σε συνάρτηση της σχέσης μεταξύ της συνείδησης και του ασυνείδητου. Ο Jung το ονόμασε αυτό «την κατάκτηση της Anima από το αυτόνομο συμπλέγμα που ήταν».

“Με την επίτευξη αυτού του στόχου καθίσταται δυνατός ο απεγκλωβισμός του Εγώ από όλα αυτά που το εμποδίζουν να σχετιστεί με την συλλογικότητα και το συλλογικό ασυνείδητο. Μέσω αυτής της διαδικασίας η Anima χάνει τη δαιμονική της δύναμη σαν αυτόνομο σύμπλεγμα, δεν μπορεί πλέον να ασκήσει την μαγική της εξουσία, αφού καθαιρείται το δυναμικό της. Δεν είναι πλέον ο θεματοφύλακας των άγνωστων θησαυρών, δεν είναι πλέον η Kundry, ο δαιμόνιος αγγελιοφόρος του Δισκοπότηρου, μισή θεότητα και μισή ζώο. Δεν είναι πλέον μια «Αφέντρα» αλλά μια ψυχολογική λειτουργία διαισθητικής φύσης, παρόμοια με αυτό που οι πρωτόγονοι θα έλεγαν «Έχει πάει στο δάσος για να μιλήσει με τα πνεύματα» ή «Το φίδι μου μίλησε» ή στη μυθολογική γλώσσα της νηπιακής ηλικίας, «Μου το είπε ένα πουλάκι»[The Mana-Personality, CW 7, παρ. 374.]

[Πηγή: Jung Lexicon, Daryl Sharp]

Η εσωτερική αρσενική πλευρά μιας γυναίκας.

 

Όπως και η Anima σε έναν άνδρα, ο Animus είναι ταυτόχρονα ένα προσωπικό σύμπλεγμα και μια αρχετυπική εικόνα.

“Η γυναίκα αντισταθμίζεται από ένα αρσενικό στοιχείο και ως εκ τούτου το ασυνείδητο της έχει, επί της ουσίας, ένα αρσενικό αποτύπωμα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μια σημαντική ψυχολογική διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών και ως εκ τούτου αποκαλώ τον παράγοντα προβολής στις γυναίκες Animus, που σημαίνει μυαλό ή πνεύμα. Ο Animus αντιστοιχεί στον πατρικό Λόγο όπως η Anima αντιστοιχεί στον μητρικό Έρωτα [The Syzygy: Anima and Animus, CW 9ii, pars 28f.]

“Ο Animus είναι η κατάθεση όλων των προγονικών εμπειριών της γυναίκας για τον άνδρα – και όχι μόνο αυτό – είναι επίσης ένα δημιουργικό και διανοητικό ον, όχι με την έννοια της ανδρικής δημιουργικότητας αλλά με την έννοια ότι φέρνει κάτι που μπορούμε να αποκαλέσουμε. . . η σπερματική λέξη” [Anima and Animus, CW 7, par. 336.]

Ενώ η Anima σε έναν άνδρα λειτουργεί ως «ψυχή» του, ο Animus μιας γυναίκας μοιάζει περισσότερο με ένα ασυνείδητο μυαλό. [Μερικές φορές ο Jung αναφέρθηκε επίσης στον Animus ως ψυχή μιας γυναίκας. Δείτε ψυχή και ψυχική εικόνα.] Εκδηλώνεται αρνητικά σε δογματικές ιδέες, συλλογικές απόψεις και ασυνείδητες a priori υποθέσεις που διατρανώνουν την απόλυτη αλήθεια. Σε μια γυναίκα που ταυτίζεται με τον Animus (που ονομάζεται κατοχή από τον Animus), ο Έρως γενικά έρχεται δεύτερος μετά τον Λόγο.

“Μια γυναίκα που κατέχεται από τον Animus κινδυνεύει πάντα να χάσει τη θηλυκότητά της” [Anima and Animus, CW 7, παρ. 337.]

“Ανεξάρτητα από το πόσο φιλικός και οικείος μπορεί να είναι ο Έρως μιας γυναίκας, καμία λογική στη γη δεν μπορεί να την ταρακουνήσει αν την έχει «καβαλήσει» ο Animus. . . . [Ένας άνδρας] δεν γνωρίζει ότι αυτή η εξαιρετικά δραματική κατάσταση θα έφτανε αμέσως σε ένα κοινότοπο και απαράδεκτο τέλος αν έφευγε από το πεδίο και άφηνε μια δεύτερη γυναίκα να συνεχίσει τη μάχη(η σύζυγός του, για παράδειγμα, αν η ίδια δεν είναι επίσης φλογερό άλογο του πολέμου). Αυτή η σωστή ιδέα σπάνια ή ποτέ δεν εμφανίζεται σε αυτόν, επειδή κανένας άνδρας δεν μπορεί να συνομιλεί με έναν Animus για πέντε λεπτά χωρίς να γίνει θύμα της δικής του Anima» [The Syzygy: Anima and Animus, CW 9ii, par.

Ο Animus γίνεται ένας χρήσιμος ψυχολογικός παράγοντας, όταν μια γυναίκα μπορεί να κατανοήσει τη διαφορά μεταξύ των ιδεών που δημιουργούνται από αυτό το αυτόνομο σύμπλεγμα και αυτού που πραγματικά σκέφτεται.

“Όπως και η Anima, έτσι και ο Animus έχει επίσης μια θετική πτυχή. Μέσω της μορφής του πατέρα εκφράζει όχι μόνο τη συμβατική άποψη αλλά εξίσου αυτό που αποκαλούμε «πνεύμα», φιλοσοφικές ή θρησκευτικές ιδέες ειδικότερα, ή μάλλον τη στάση που προκύπτει από αυτές. Έτσι, ο Animus είναι ένας ψυχοπομπός, ένας διαμεσολαβητής ανάμεσα στο συνειδητό και το ασυνείδητο και μια προσωποποίηση του τελευταίου”[Ibid., Par. 33.]

Ο Jung περιέγραψε τέσσερα στάδια ανάπτυξης Animus σε μια γυναίκα. Εμφανίζεται για πρώτη φορά στα όνειρα και τη φαντασία ως την ενσάρκωση της φυσικής δύναμης, ενός αθλητή, ενός μυώδους άνδρα ή ενός κακοποιού. Στο δεύτερο στάδιο, το Animus της παρέχει την πρωτοβουλία και την ικανότητα για μια καλοσχεδιασμένη δράση. Είναι πίσω από την επιθυμία μιας γυναίκας για ανεξαρτησία και μια δική της καριέρα. Στο επόμενο στάδιο, ο Animus είναι η «λέξη», συχνά προσωποποιημένη στα όνειρα ως καθηγητής ή κληρικός. Στο τέταρτο στάδιο, ο Animus είναι η ενσάρκωση του νοήματος. Σε αυτό το υψηλότερο επίπεδο, όπως η Anima ως Σοφία, ο Animus διαμεσολαβεί ανάμεσα στο συνειδητό μέρος μιας γυναίκας και το ασυνείδητο. Στη μυθολογία, αυτή η όψη του Animus εμφανίζεται ως Ερμής, αγγελιοφόρος των θεών. στα όνειρα είναι ένας χρήσιμος οδηγός.

Οποιαδήποτε από αυτές τις πτυχές του Animus μπορεί να προβληθεί σε έναν άνδρα. Όπως και με την προβολή της Anima, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μη ρεαλιστικές προσδοκίες και διαταραχή στις σχέσεις.

“Όπως και η Anima, ο Animus είναι ένας ζηλιάρης εραστής. Είναι ειδικός στην αντικατάσταση, αντί του πραγματικού άνδρα, μιας άποψης, της οποίας τα εξαιρετικά αμφισβητούμενα επιχειρήματα ουδέποτε υποβάλλονται σε κριτική. Οι απόψεις του Animus είναι πάντοτε συλλογικές και υπερισχύουν των ατόμων και των μεμονωμένων απόψεων με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που η Anima επιβάλλει τις συναισθηματικές της προσδοκίες και προβολές μεταξύ του άνδρα και της συζύγου.”[Anima and Animus, CW 7, par. 334.]

“Η ύπαρξη των αντίστροφων σεξουαλικών συμπλεγμάτων σημαίνει ότι σε κάθε σχέση μεταξύ ανδρών και γυναικών υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερις προσωπικότητες. Οι πιθανές γραμμές επικοινωνίας εμφανίζονται με τα βέλη στο διάγραμμα.”[Adapted from The Psychology of the Transference, CW 16, παρ. 422.]

Ενώ η αποστολή ενός άνδρα στην αφομοίωση των επιδράσεων της Anima περιλαμβάνει την ανακάλυψη των αληθινών συναισθημάτων του, μια γυναίκα εξοικειώνεται με τη φύση του Animus, αμφισβητώντας συνεχώς τις ιδέες και τις απόψεις της.

“Η τεχνική της συμφιλίωσης με τον Animus είναι η ίδια κατ ‘αρχήν όπως στην περίπτωση της Anima. Εδώ όμως η γυναίκα πρέπει να μάθει να κριτικάρει και να κρατά τις απόψεις της σε απόσταση. Όχι για να τις καταπιέσει, αλλά για να διερευνήσει την προέλευσή τους, να διεισδύσει πιο βαθιά στο παρασκήνιο, όπου θα ανακαλύψει τότε τις αρχέγονες εικόνες, όπως κάνει και ο άνδρας στις σχέσεις του με την Anima”[Anima and Animus, CW 7, παρ. 336.]

[Πηγή: Jung Lexicon, Daryl Sharp]