Κρυφές ή ασυνείδητες πτυχές του εαυτού μας, καλές και κακές, τις οποίες το εγώ είτε έχει απωθήσει είτε δεν έχει αναγνωρίσει ποτέ.
“Η Σκιά είναι ένα ηθικό πρόβλημα, που θέτει πρόκληση σε ολόκληρη την προσωπικότητα ego, γιατί κανείς δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει τη σκιά χωρίς σημαντική ηθική προσπάθεια. Το γίνει συνειδητή περιλαμβάνει την αναγνώριση των σκοτεινών πτυχών της προσωπικότητας ως παρούσες και πραγματικές.” [“The Shadow,” CW 9ii, παρ. 14.]
Πριν την διαφοροποίηση των περιεχομένων του ασυνειδήτου, η σκιά είναι στην πραγματικότητα το σύνολο του ασυνείδητου. Συνήθως προσωποποιείται στα όνειρα από άτομα του ίδιου φύλου με τον ονειρευόμενο.
Η σκιά αποτελείται ως επί το πλείστον από καταπιεσμένες επιθυμίες και απολίτιστες παρορμήσεις, ηθικά κατώτερα κίνητρα, παιδικές φαντασιώσεις και μνησικακίες, κ.λπ.–όλα αυτά για τα οποία δεν είναι περήφανος κάποιος για τον εαυτό του. Αυτά τα ανομολόγητα προσωπικά χαρακτηριστικά βιώνονται συχνά σε άλλους μέσω του μηχανισμού της προβολής.
“Παρόλο που, με διορατικότητα και καλή θέληση, η σκιά μπορεί σε κάποιο βαθμό να αφομοιωθεί στη συνειδητή προσωπικότητα, η εμπειρία δείχνει ότι υπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά που έχουν την πιο επίμονη αντίσταση στον ηθικό έλεγχο και αποδεικνύονται σχεδόν αδύνατο να επηρεαστούν. Αυτές οι αντιστάσεις συνήθως συνδέονται με προβολές, οι οποίες δεν αναγνωρίζονται ως τέτοιες και η αναγνώρισή τους είναι ένα ηθικό επίτευγμα πέρα από το συνηθισμένο. Ενώ ορισμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της σκιάς μπορούν να αναγνωριστούν χωρίς μεγάλη δυσκολία ως προσωπικές ιδιότητες κάποιου, σε αυτήν την περίπτωση τόσο η διορατικότητα όσο και η καλή θέληση δεν ωφελούν επειδή η αιτία του συναισθήματος φαίνεται να βρίσκεται, πέρα από κάθε αμφιβολία, στο άλλο άτομο.” [Ibid. para. 16.]
Η συνειδητοποίηση της σκιάς παρεμποδίζεται από την περσόνα. Στο βαθμό που ταυτιζόμαστε με μια φωτεινή περσόνα, η σκιά είναι αντίστοιχα σκοτεινή. Έτσι, η σκιά και η περσόνα βρίσκονται σε μια αντισταθμιστική σχέση και η σύγκρουση μεταξύ τους είναι πάντα παρούσα σε ένα ξέσπασμα νεύρωσης. Η χαρακτηριστική κατάθλιψη σε τέτοιες περιπτώσεις, υποδηλώνει την ανάγκη να συνειδητοποιήσει κανείς ότι δεν είναι το μόνο που προσποιείται ή επιθυμεί να είναι.
Δεν υπάρχει γενικά αποτελεσματική τεχνική για την αφομοίωση της σκιάς. Μοιάζει περισσότερο με διπλωματία ή πολιτική ικανότητα και είναι πάντα ατομικό θέμα. Πρώτα πρέπει να αποδεχτεί κανείς και να λάβει στα σοβαρά την ύπαρξη της σκιάς. Δεύτερον, πρέπει να αποκτήσει κανείς επίγνωση των ιδιοτήτων και των προθέσεων της. Αυτό συμβαίνει μέσω της επισταμένης προσοχής στις διαθέσεις, τις φαντασιώσεις και τις παρορμήσεις. Τρίτον, μια μακρά διαδικασία διαπραγμάτευσης είναι αναπόφευκτη.
“Είναι μια θεραπευτική αναγκαιότητα, πράγματι, η πρώτη προϋπόθεση κάθε ενδελεχούς ψυχολογικής μεθόδου, να έρθει αντιμέτωπη η συνείδηση με τη σκιά της. Στο τέλος αυτό οδηγεί σε κάποιο είδος ένωσης, παρόλο που η ένωση στην αρχή αποτελείται από μια ανοιχτή σύγκρουση, και συχνά παραμένει έτσι για μεγάλο χρονικό διάστημα. Είναι ένας αγώνας που δεν μπορεί να καταργηθεί με λογικά μέσα. Όταν απωθείται ηθελημένα, συνεχίζει στο ασυνείδητο και απλώς εκφράζεται έμμεσα και ακόμη πιο επικίνδυνα, οπότε δεν προσφέρει κανένα πλεονέκτημα. Η πάλη συνεχίζεται μέχρι και οι δυο αντίπαλοι να ξεμείνουν από ανάσα . Το ποιο θα είναι το αποτέλεσμα δεν μπορεί ποτέ να φανεί εκ των προτέρων. Το μόνο σίγουρο είναι ότι και τα δύο μέρη θα αλλάξουν.”[“Rex and Regina,” CW 14, par. 514.]
“Αυτή η διαδικασία της συμφιλίωσης με τον Άλλο μέσα μας αξίζει τον κόπο, γιατί με αυτόν τον τρόπο γνωρίζουμε πτυχές της φύσης μας που δεν θα επιτρέπαμε σε κανέναν άλλο να μας δείξει και που εμείς οι ίδιοι δεν θα είχαμε ποτέ παραδεχτεί.” [The Conjunction, ibid., par. 706.]
Η ευθύνη για τη σκιά ανήκει στο εγώ. Γι’ αυτό η σκιά είναι ηθικό πρόβλημα. Είναι ένα πράγμα να αντιλαμβανόμαστε με τι μοιάζει- για ποια πράγματα είμαστε ικανοί . Είναι κάτι αρκετά διαφορετικό να καθορίσουμε με τι ή χωρίς τι μπορούμε να ζήσουμε.
“Η αντιπαράθεση με τη σκιά παράγει αρχικά μια νεκρή ισορροπία, μια στάση που εμποδίζει τις ηθικές αποφάσεις και καθιστά τις πεποιθήσεις αναποτελεσματικές ή και αδύνατες. Όλα γίνονται αμφίβολα.”[Ibid., par. 708.]
Η σκιά, ωστόσο, δεν είναι μόνο η σκοτεινή πλευρά της προσωπικότητας. Αποτελείται επίσης από ένστικτα, ικανότητες και θετικές ηθικές ιδιότητες που έχουν θαφτεί εδώ και πολύ καιρό ή δεν ήταν ποτέ συνειδητές.
“Η σκιά είναι απλώς κάπως κατώτερη, πρωτόγονη, δυσπροσάσμοστη και αδέξια, όχι στο σύνολο κακή. Περιλαμβάνει επιπλέον παιδικές ή πρωτόγονες ιδιότητες που κατά κάποιο τρόπο θα αναζωογονούσαν και θα ομόρφαιναν την ανθρώπινη ύπαρξη, αλλά η σύμβαση το απαγορεύει!” [Ψυχολογία και Θρησκεία, CW 11, παρ. 134.]
“Αν μέχρι σήμερα υπήρχε η πεποίθηση πως η ανθρώπινη σκιά ήταν η πηγή κάθε κακού, μπορεί τώρα να διαπιστωθεί με πιο προσεκτική έρευνα ότι ο ασυνείδητος άνθρωπος, δηλαδή η σκιά του, δεν αποτελείται μόνο από ηθικά κατακριτέες τάσεις, αλλά εμφανίζει επίσης έναν αριθμό καλών ιδιοτήτων, όπως τα φυσιολογικά ένστικτα, οι κατάλληλες αντιδράσεις, οι ρεαλιστικές ενοράσεις, οι δημιουργικές παρορμήσεις, κ.λπ.” [Conclusion, CW 9ii, par. 423.]
Ένα ξέσπασμα νεύρωσης συγκεντρώνει και τις δύο πλευρές της σκιάς: εκείνες τις ιδιότητες και τις δραστηριότητες για τις οποίες κανείς δεν είναι περήφανος, και τις νέες δυνατότητες που δεν γνώριζε ποτέ ότι υπήρχαν.
Ο Jung έκανε διάκριση μεταξύ της προσωπικής και τη συλλογικής ή αρχετυπικής σκιάς.
“Με λίγη αυτοκριτική μπορεί κανείς να δει τη Σκιά – στο βαθμό που η φύση της είναι προσωπική. Όταν όμως εμφανίζεται ως αρχέτυπο, συναντά κανείς τις ίδιες δυσκολίες όπως με την anima και τον animus. Με άλλα λόγια, είναι εντός των ορίων των δυνατοτήτων του ανθρώπου να αναγνωρίσει το σχετικό κακό της φύσης του, αλλά είναι μια σπάνια και συντριπτική εμπειρία για αυτόν να κοιτάζει το πρόσωπο του απόλυτου κακού.”[“The Shadow”, ibid, para 19.]
[Πηγή: Jung Lexicon, Daryl Sharp]